Wielu menedżerów produkcji i inżynierów procesów zna ten ból gdy maszyna stoi, operatorzy czekają, a czas przezbrojenia ciągnie się w nieskończoność. Zbyt długie przezbrojenia to zmora wielu firm produkcyjnych – zmniejszają elastyczność, podbijają koszty i powodują niepotrzebne spiętrzenia pracy. Często słyszę: „Tak już jest, ta maszyna wymaga długiego przezbrojenia”. A potem wchodzimy z zespołem klienta na warsztaty SMED i okazuje się, że „tak już jest” zamienia się w „udało się skrócić czas o połowę”.

Metoda SMED (Single Minute Exchange of Die) to jedno z potężniejszych narzędzi Lean Manufacturing, które pozwala skrócić czas przezbrojenia do jednocyfrowej liczby minut (tak jest w idei). Brzmi jak science fiction? Nic bardziej mylnego. Wystarczy systematyczne podejście, analiza procesu i kilka sprytnych zmian. Jak to zrobić? Zapraszam do lektury.

Metoda ta powstała w latach 50. XX wieku w japońskiej Toyocie, a jego twórcą był Shigeo Shingo – ekspert od eliminowania marnotrawstwa. Główne założenie metody? Przezbrojenie powinno zajmować maksymalnie 9 minut, a każda sekunda dłużej to strata, którą można wyeliminować.

SMED polega na analizie i optymalizacji procesu przezbrojenia poprzez podział czynności na dwa rodzaje:

• Czynności zewnętrzne – można je wykonać, gdy maszyna nadal pracuje (np. przygotowanie narzędzi, surowców, formatek, opakowań).
• Czynności wewnętrzne – wymagają zatrzymania maszyny (np. wymiana narzędzia, regulacje).

Cel SMED to jak największa konwersja czynności wewnętrznych na zewnętrzne oraz eliminacja zbędnych ruchów. Po co jednak się to robi ? 

Idea SMED nie polega tylko na skróceniu przezbrojeń dla samego skracania, ale przede wszystkim na umożliwieniu elastycznej produkcji w krótkich seriach, zgodnie z realnym zapotrzebowaniem klientów. Redukcja czasów przezbrojeń pozwala unikać nadprodukcji i nadmiernego zatowarowania magazynów, co jest kluczowe w lean manufacturing.

Idea skracania czasu przezbrojeń –  zgodniezprocesem.pl

Krok 1: Analiza obecnego procesu

Nie ma lepszego sposobu na zrozumienie problemu niż… obejrzenie go na własne oczy. Dlatego pierwszym etapem SMED jest nagranie i analiza procesu przezbrojenia. Operatorzy często działają mechanicznie, nie zauważając drobnych strat – a to brak narzędzi pod ręką, a to dodatkowe przejścia, szukanie śrubokręta lub przedłużacza. Dzisiaj posiadamy chyba wszyscy telefony komórkowe, więc nagrywanie procesu przezbrojenia powinno być znacznie prostsze niż jeszcze 15-20 lat temu, kiedy robiłem takie warsztaty stosując kamery.

Co warto zrobić?

• Zmierzyć dokładny czas każdej czynności.
• Wypisać wszystkie kroki – bez pomijania „oczywistych” działań.
• Określić, które czynności są wewnętrzne, a które zewnętrzne.

Podzielenie czynności na wewnętrzne i zewnętrzne – zgodniezprocesem.pl

Krok 2: Rozdzielenie czynności wewnętrznych i zewnętrznych

Główna zasada: wszystko, co można zrobić przed zatrzymaniem maszyny, powinno być gotowe wcześniej. Klasyczne przykłady?

• Narzędzia i materiały przygotowane jeszcze przed zakończeniem poprzedniej serii.
• Podgrzewanie form wtryskowych przed ich montażem.
• Wprowadzanie ustawień w systemie, zanim jeszcze maszyna się zatrzyma.

Mała zmiana, a czas przezbrojenia nagle skraca się o 30%.

Odseparowanie czynności zewnetrznych i wewnętrznych zgodniezprocesem.pl

Krok 3: Konwersja czynności wewnętrznych na zewnętrzne

Niektóre czynności, które wydają się „wewnętrzne”, można przenieść na zewnątrz. Na przykład:

• Standaryzacja mocowań, by eliminować ręczne dopasowywanie.
• Szybkozłącza zamiast czasochłonnych połączeń śrubowych.
• Wstępne przygotowanie detali i ustawień, aby minimalizować regulacje po montażu.

Konwersja czynności wewnętrznych na zewnętrzne – zgodniezprocesem.pl

Krok 4: Eliminacja zbędnych działań i optymalizacja

Teraz czas na szczegóły – każde niepotrzebne działanie trzeba wyeliminować lub usprawnić:

• Unifikacja narzędzi – zamiast 3 różnych kluczy, jeden standardowy.
• Poprawa organizacji miejsca pracy (5S) – wszystko w stałym, przewidywalnym miejscu.
• Automatyzacja ustawień, np. programowanie parametrów zamiast ręcznych regulacji.

Usprawnienie procesów (czynności)  – eliminacja strat czasu – zgodniezprocesem.pl

Krok 5: Standaryzacja i ciągłe doskonalenie

SMED to nie jednorazowe działanie. Po wdrożeniu zmian trzeba zadbać o standaryzację i szkolenie operatorów. Warto też monitorować wyniki i dalej doskonalić procesy – bo zawsze znajdzie się coś do poprawy. Znam przypadki gdzie warsztaty SMED redukowały czas przezbrojenia z 200 min do 80 po jednych warsztatach, ale pracujemy też z zespołami gdzie walczy się o 180 sekund. Pytanie w którym miejscu teraz jesteś ?

Firmy, które skutecznie wykorzystują SMED, osiągają spektakularne efekty:

• Skrócenie czasów przezbrojeń nawet o 50-90% – wszystko zależne od procesu i specyfiki.

• Większa elastyczność produkcji – możliwość częstszych zmian asortymentu.

• Redukcja zapasów produkcji w toku (WIP) i zmniejszenie serii produkcyjnych.

• Lepsze wykorzystanie zasobów – mniej przestojów, większa efektywność.

Bardzo dobrą praktyką jest nadanie przezbrojeniom odrobiny smaku rywalizacji. Liderzy obszarów, pracownicy maszyn chętnie angażują się w taką formę rywalizacji pomiędzy brygadami. 

Nie każde wdrożenie SMED kończy się sukcesem. Oto kilka typowych pułapek:
„Nie mamy czasu na analizę, musimy produkować” – brak analizy oznacza brak poprawy.
„SMED to tylko dla automotive” – mit. Sprawdza się w każdej branży – od spożywczej po farmaceutyczną.
„To wina maszyn” – najczęściej problem tkwi w organizacji pracy, a nie w sprzęcie.
Brak zaangażowania operatorów – jeśli zespół nie widzi sensu zmian, efekty będą krótkotrwałe.

Po uzyskaniu dobrych wyników na warsztatach SMED, nie aktualizuje się celu dla przezbrojenia, to powoduje, że szybko wraca się do starych nawyków. 

Bardzo dobrym przykładem sukcesu jakie daje angażowanie się w skracanie czasów przezbrojeń jest pit stop w F1

SMED to jedno z najszybszych i najskuteczniejszych narzędzi Lean Manufacturing. Nie wymaga wielkich inwestycji – wystarczy dobre zrozumienie procesu i systematyczna praca nad eliminacją strat.
Kluczowe kroki?
➡ Obserwacja i analiza obecnego przezbrojenia.
➡ Konwersja czynności wewnętrznych na zewnętrzne.
➡ Eliminacja zbędnych działań i optymalizacja pracy.
➡ Standaryzacja i ciągłe doskonalenie.

Jeśli w Twojej firmie przezbrojenia są zmorą, SMED może to zmienić – szybko i skutecznie. A jeśli potrzebujesz wsparcia w analizie i wdrożeniu, chętnie pomożemy. Czas to pieniądz – nie marnuj go na długie przezbrojenia!